Türklerin Ayı Kralı Abakan
Abakan, Abakan Irmağı’nda boğulduğuna inanılan ve Hakasların (Bir Türk boyu) atası olarak kabul edilen efsanevi kişidir. Özelde aynı isimli bir Hakas boyunun ve daha geniş kapsamlı olarak tüm Hakasların atası olarak anılır. Yağmur yağdırdığı ve Altayları koruduğu inanışı Hakaslar arasında oldukça yaygındır.
Abakan Efsaneleri
- Bir söylentiye göre Abakan Irmağı’nın adı, kıyısında yaşayan Aba Han (“Ayı Han”) adlı bir savaşçının atıyla birlikte bu nehrin sularında boğulması nedeniyle verilmiştir. Ayrıca Hakasya’nın başkenti (Hakasça: Ağban) adını yine bu kahramandan alır.
- Ayı, Hakaslarda kutsal ve soyundan gelinen bir hayvan olarak görülür. Hakaslar, Abakan Han’ın bu ırmağın kaynağında yaşadığını ve koruyuculuğunu yaptığını düşünürler. Atıyla ırmağın bir kıyısından diğer kıyısına atladığı anlatılır. Küçük ve Büyük Abakan ırmaklarının kavuştuğu yerde ayıya benzer biçimli kayalar bulunmaktadır.
- Bir efsâneye göre bu isimdeki adlı bir genç, köylüleri kaçıran bir ayı ile savaşarak onu yener ve öldürür. Bunun üzerine ayının gövdesinden bir ırmak doğar.
- Bir başka rivâyette ise, Abakan Irmağı’nın etrafında geçmişte çok fazla ayı yaşadığı için ırmağa bu adın verildiği öne sürülür.
- Abakanların ayıdan türediklerine dair inanışları, ayının bir ongun (totem) hayvanı olarak kabul görmesine neden olmuştur. Bazı Türk boylarında “Aba Tös” (Ayı Ruhu) adlı bir ongunun bulunduğu da bilinmektedir.
Abakan Ne Demek
“Ayı Han” veya “Ayı Kanı” demektir. Anadolu Türkçesi’nde bu sözcük cömert, şerefli, onurlu anlamlarına gelir. Abartmak ve Azmak fiillerinde olduğu gibi bu kökten gelen sözcüklerde büyüklük ve şiddet içeriği bulunur. Abi (büyük erkek kardeş) ve Aba/Apa (baba, dede) manaları da yine bu isimle alakalıdır. Eski Moğolca ile Mançuca’da Aba ve eski Türkçe’de Ab sözcükleri av, avlanmak manalarını da barındırır. Moğolca’daki “Abgalday (Avgalday)” sözcüğü ise “şaman maskesi” anlamına gelir ve çoğunlukla ayı biçimli olarak simgelenir.