Türkçe’de Ünlü Daralması Nasıl Olur? Örneklerle Anlatım

Türkçe dilinin en ilginç ve güzel özelliklerinden biri de ses olaylarıdır. Ses olayları, kelimelerin yapısında veya söylenişinde meydana gelen değişikliklerdir. Ses olayları sayesinde Türkçe dilinin ses uyumu, akıcılığı ve zenginliği ortaya çıkar. Bu yazıda Türkçedeki ses olaylarından biri olan ünlü daralmasını anlatacağız. Ünlü daralması nedir, nasıl olur, hangi kurallara bağlıdır ve örnekleri nelerdir?

Ünlü daralması, geniş ünlülerin (a, e) dar ünlülere (ı, i, u, ü) dönüşmesi olayıdır. Bu ses olayı özellikle şimdiki zaman eki (-yor) getirilen fiillerde görülür. Örneğin:

• Oyna -yor → Oynuyor
• Ara -yor → Arıyor
• Gelme -yor → Gelmiyor
• Söyle -yor → Söylüyor

Bu örneklerde görüldüğü gibi fiilin sonundaki a veya e ünlüsü, -yor eki getirildiğinde daralır ve ı, i, u veya ü olur. Bu ses olayında a ünlüsü ı veya u’ya; e ünlüsü ise i veya ü’ye dönüşür. Bu dönüşümde fiilin son hecesindeki ünsüzün sert veya yumuşak olması önemlidir. Eğer fiilin son hecesindeki ünsüz sertse (f, h, k, p, s, ş, t) a ünlüsü ı’ya; e ünlüsü ise i’ye dönüşür. Eğer fiilin son hecesindeki ünsüz yumuşaksa (b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z) a ünlüsü u’ya; e ünlüsü ise ü’ye dönüşür. Örneğin:

• Sakla -yor → Saklıyor (Sert ünsüz)
• Gülme -yor → Gülmüyor (Sert ünsüz)
• Boya -yor → Boyuyor (Yumuşak ünsüz)
• Dile -yor → Diliyor (Yumuşak ünsüz)

Ünlü daralması sadece -yor eki getirilen fiillerde değil; bazen de başka ekler getirilen fiillerde görülür. Örneğin:

• De -y-ecek → Diyecek
• Ye -y-ecek → Yiyecek

Bu örneklerde görüldüğü gibi tek heceli olan de ve ye fiillerinde -y-ecek eki getirildiğinde fiilin sonundaki e ünlüsü i’ye dönüşür. Bu durumda y harfi de daralmaya sebep olur. Ancak bu durum sadece bu iki fiil için geçerlidir. Diğer fiillerde y harfi daralmaya sebep olmaz. Örneğin:

• Anla -y-acak → Anlayacak (Yanlış: Anlıyacak)
• İzle -y-ecek → İzleyecek (Yanlış: İzliyecek)

Özet ve Sonuç

Türkçe’de Ünlü Daralması, geniş ünlülerin dar ünlülere dönüşmesi olayıdır. Bu ses olayı Türkçe dilinin ses uyumunu ve akıcılığını sağlar. Ünlü daralması özellikle şimdiki zaman eki getirilen fiillerde görülür. Bu ses olayında a ünlüsü ı veya u’ya; e ünlüsü ise i veya ü’ye dönüşür. Bu dönüşümde fiilin son hecesindeki ünsüzün sert veya yumuşak olması önemlidir. Ünlü daralması sadece -yor eki getirilen fiillerde değil; bazen de başka ekler getirilen fiillerde görülür. Türkçe dilinin zenginliği ve güzelliği hakkında daha fazla bilgi edinmek için diğer yazılarımızı da takip edin.