Türkçe’de Ünlü Daralması Kuralı: Nasıl, Neden ve Ne Zaman?

Türkçede geniş ünlülerin dar ünlülere dönüşmesi olarak bilinen ünlü daralması, bir ses olayıdır. Türkçede “a – e” geniş ünlüleri ile biten fiillere “-yor” eki getirildiğinde, fiilin sonundaki geniş ünlüler daralarak “ı – i – u – ü” dar ünlülerine dönüşür. Bu kurala ünlü daralması denir.

Fiillere -yor eki getirildiğinde son hecedeki ünlü, ı, i, u veya ü ünlülerinden birine dönüşür. Ayrıca, -yor ekinden önce gelen -ma/-me olumsuzluk eklerindeki a ve e ünlüleri her zaman daralır. Bazı durumlarda, y kaynaştırma ünsüzünden önce gelen a ve e ünlüleri de daralabilir.

Ancak, gelecek zaman kipinde kullanılan -ecek/-acak eklerinin başındaki e ve a ünlüleri yazılışta daralmaz. “Demek” ve “yemek” fiillerine y kaynaştırma ünsüzü geldiğinde ise e harfi hem okunuşta hem de yazılışta i’ye dönüşür. TDK’nin önerisi, “de + y + ince” ve “de + y + ip” sözcüklerinin birer istisna olarak daraltılmadan bırakılmasıdır.