Türkçe’de Söz Sanatları: Telmih Konu Anlatımı

Telmih (Hatırlatma), bir söz arasında herkesin bildiği bir olaya, kişiye, inanca veya atasözüne işaret etme sanatıdır. Telmih, sözün açıkça söylenmesinin uygun olmadığı durumlarda dolaylı bir anlatım sağlar. Telmih, Türk edebiyatında sık sık kullanılan bir söz sanatıdır. Telmihde iki temel unsur vardır:

• Telmihte Bulunan Söz (TS): Herkesin bildiği bir olaya, kişiye, inanca veya atasözüne işaret eden söz
• İşaret Edilen (İE): Telmihte bulunan sözün işaret ettiği olay, kişi, inanç veya atasözü

Telmihde telmihte bulunan söz ile işaret edilen arasında gizli bir benzetme ilişkisi vardır. Telmihte bulunan sözün gerçek anlamı ikinci planda kalır veya alay konusu olur. İşaret edilen ise telmihte bulunan sözün mecaz anlamını oluşturur. Örneğin:

• O, eli uzun biridir. Bu cümlede eli uzun telmihte bulunan söz, hırsız ise işaret edilendir. Eli uzunun gerçek anlamı bir fiziksel özellik olmasına rağmen burada hırsızın anlamını ifade etmektedir.
• O, çok güzel konuşuyor. Bu cümlede çok güzel telmihte bulunan söz, kötü veya boş konuşmak ise işaret edilendir. Çok güzelin gerçek anlamı güzel ve etkili konuşmak olmasına rağmen burada kötü veya boş konuşmanın anlamını ifade etmektedir.

Telmihde telmihte bulunan söz ile işaret edilen arasında kurulan ilişkilere göre çeşitli türleri vardır:

• Tarihi Olaylara İşaret: Bir tarihi olayın adının veya unsurlarının kullanılmasıdır. Örneğin:
  • Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor / Tevhid’i / Bedr’in aslanları ancak bu kadar şanlı idi. (Mehmet Akif Ersoy) Bu dizelerde Tevhid ve Bedr’in aslanları telmihte bulunan sözler, Hz. Muhammed’in önderliğinde İslam’ın yayılması ve Bedir Savaşı’nda kazanılan zafer ise işaret edilenlerdir.
  • Sultan Süleyman’a kalmayan dünya / Bu dağlar yerinden ayrılır bir gün. (Karacaoğlan) Bu dizelerde Sultan Süleyman telmihte bulunan söz, dünyanın fani ve değişken olduğu ise işaret edilendir.
• Dini Olaylara İşaret: Bir dini olayın adının veya unsurlarının kullanılmasıdır. Örneğin:
  • Ey dost senin yoluna / Canım vereyim Mevlâ / Aşkını komayayım / Od’a gireyim Mevlâ (Yunus Emre) Bu dizelerde od telmihte bulunan söz, Hz. İbrahim’in ateşe atılması ve ateşin gül bahçesine dönmesi ise işaret edilendir.
  • Gökyüzünde Îsâ ile / Tûr dağında Mûsâ ile / Elindeki âsâ ile / Çağırayım Mevlâm seni (Yunus Emre) Bu dizelerde Îsâ, Tûr dağında Mûsâ ve âsâ telmihte bulunan sözler, Hz. İsa’nın göğe çıktığı inancı, Hz. Musa’nın Tûr-ı Sina dağında Allah ile konuşması ve yere atınca yılan olan asası ise işaret edilenlerdir.
• Efsane ve Hikayelere İşaret: Bir efsane veya hikayenin adının veya unsurlarının kullanılmasıdır. Örneğin:
  • Şuh Şirin’ler yüzünden dağ delen Ferhat’lar / Aslıhan’lardan yanan Âşık Kerem’ler görmüşüz. (Ziya Paşa) Bu dizelerde Şirin, Ferhat, Aslıhan ve Âşık Kerem telmihte bulunan sözler, aşk uğruna çekilen acılar ve fedakarlıklar ise işaret edilenlerdir.
  • O, bir Leyla’dır / Mecnun olmaya değer. (Necip Fazıl Kısakürek) Bu dizelerde Leyla ve Mecnun telmihte bulunan sözler, büyük ve tutkulu bir aşk ise işaret edilendir.
• Atasözü ve Deyimlere İşaret: Bir atasözü veya deyimin adının veya unsurlarının kullanılmasıdır. Örneğin:
  • Atılan ok geri gelmez. (Atasözü) Bu cümlede ok telmihte bulunan söz, söylenen söz ise işaret edilendir.