Türkçe’de Söz Sanatları: Benzetme / Teşbih Konu Anlatımı

Benzetme (Teşbih), anlatımı güçlendirmek, sözün etkisini artırmak için aralarında değişik yönlerden ilgi bulunan iki şeyden zayıf olanın kuvvetli olana benzetilmesine denir. Benzetme sanatı, Türk edebiyatında sık sık kullanılan bir söz sanatıdır. Benzetmenin dört öğesi vardır:

• Benzeyen (B): Özellikçe zayıf olan varlık veya kavram
• Kendisine Benzetilen (KB): Özellikçe güçlü olan varlık veya kavram
• Benzetme Yönü (BY): Aktarılan ortak özellik
• Benzetme Edatı (BE): Gibi, kadar, sanki, güya, misal, andırmak gibi sözcükler

Benzetmelerde bu dört öğe her zaman bir arada bulunmayabilir. Benzetmeler kullanılan öğelere göre çeşitlere ayrılır:

• Ayrıntılı (Tam) Teşbih: Dört öğesi de bulunan benzetmedir. Örneğin:
  • Ah bu türküler, köy türküleri
    Ana sütü gibi candan
    Ana sütü gibi temiz. Benzeyen: Köy türküleri
    Kendisine Benzetilen: Ana sütü
    Benzetme Yönü: Candan ve temiz olması
    Benzetme Edatı: Gibi
  • Sular öyle temiz ki, annemin yüzü gibi. Benzeyen: Sular
    Kendisine Benzetilen: Annemin yüzü
    Benzetme Yönü: Temizlik
    Benzetme Edatı: Gibi
• Kısaltılmış Teşbih: Benzetme yönü bulunmayan benzetmedir. Örneğin:
  • Kutu gibi bir dairesi var. Benzeyen: Daire
    Kendisine Benzetilen: Kutu
    Benzetme Yönü: Yok (Küçüklük anlaşılır)
    Benzetme Edatı: Gibi
  • Bir siyah kadındır kaldırımlarda gece. Benzeyen: Gece
    Kendisine Benzetilen: Kadın
    Benzetme Yönü: Yok (Siyahlık anlaşılır)
    Benzetme Edatı: Yok
• Pekiştirilmiş Teşbih: Benzetme edatı bulunmayan benzetmedir. Örneğin:
  • Selviler içinde bir alevdir Pierre Loti. Benzeyen: Pierre Loti
    Kendisine Benzetilen: Bir alev
    Benzetme Yönü: Parlamak, dikkat çekmek
    Benzetme Edatı: Yok
  • Gül tenli sevdiğim. Benzeyen: Sevdiğim
    Kendisine Benzetilen: Gül
    Benzetme Yönü: Güzel olmak, kızarmak
    Benzetme Edatı: Yok
• Yalın Teşbih (Teşbih-i Beliğ): Benzeyen ve kendisine benzetilenle yapılan benzetmedir. Örneğin:
  • Melek annem, cennete doğru yola çıktı. Benzeyen: Annem
    Kendisine Benzetilen: Melek
    Benzetme Yönü: İyilik, masumiyet, cennetlik olmak
    Benzetme Edatı: Yok
  • Kömür gözlüm, unutmakta haklısın. Benzeyen: Gözlüm
    Kendisine Benzetilen: Kömür
    Benzetme Yönü: Siyah, parlak olmak
    Benzetme Edatı: Yok

Benzetmelerde benzemek, andırmak, dönmek gibi fiiller ve bunlardan türetilmiş fiilimsiler de edat yerinde kullanılabilir. Örneğin:

• Yüzüne güneş vurmuş benzemiş nar çiçeğine.
• Bu çocuk bana babamı andırıyor.
• Gözleri yıldızlara dönmüştü.

Benzetme sanatının anlatıma kattığı güzellik ve etki, benzetmenin kısaldıkça artar. Tam teşbihte mecaz yoktur, çünkü bütün sözcükler gerçek anlamlarını korumaktadır. Pekiştirilmiş teşbihte mecaz başlar, yalın teşbihte iyice güçlenir: Örneğin:

• Annem melek gibi temiz ruhlu bir insandı. (Tam teşbih, mecaz yok)
• Annem iyilikte bir melekti. (Pekiştirilmiş teşbih, mecaz var; çünkü annem aslında melek değildir; “melekti” sözcüğü mecazdır.)
• Melek annem, cennete doğru yola çıktı. (“Melek annem” sözü yalın teşbihdir. Mecaz iyice güçlenmiştir. Özellikle “melek” sözcüğünde yoğun bir mecaz anlam vardır.)

Benzetme sanatını kullanarak yazdığımız blog makalesi bu kadardır. Umarım faydalı olmuştur. Daha fazla bilgi için aşağıdaki kaynaklara bakabilirsiniz.