Hikaye (Öykü), Türkçe’de kullanılan metin türlerinden biridir. Hikaye (Öykü), olmuş ya da olması mümkün olan olayları anlatan kısa yazılardır. Hikaye (Öykü) türünün özellikleri, tarihi, çeşitleri ve örnekleri bu yazıda anlatılacaktır.
Hikaye Türünün Özellikleri
Hikaye (Öykü) türünün bazı temel özellikleri şunlardır:
- Hikayeler (Öyküler) gerçek veya hayalî olayları anlatan edebî metinlerdir. Hikayelerde olaylar bir başlangıç, gelişme ve sonuç bölümünde işlenir. Hikayelerde olaylar genellikle tek bir kişi veya grup üzerinde yoğunlaşır.
- Hikayelerde olayların geçtiği zaman ve mekan belirli veya belirsiz olabilir. Hikayelerde zaman ve mekan olayların akışını etkileyen önemli unsurlardır. Hikayelerde zaman ve mekan belirtmek için çeşitli ipuçları kullanılır.
- Hikayelerde hayal gücü ve yaratıcılık ön plandadır. Hikayelerde anlatıcı, olayları kendi bakış açısıyla yorumlar ve okuyucuya aktarır. Hikayelerde anlatıcı, kahramanlardan biri olabileceği gibi dışarıdan da olaylara bakabilir.
- Hikayelerde kullanılan dil akıcı, sade ve etkileyicidir. Uzun betimlemeler ve ayrıntılara fazla yer verilmez. Olayların anlatımında daha çok geçmiş zaman kipleri kullanılır. Hikayelerde dilin seçimi, anlatıcının kişiliği, hedef kitlesi ve amacına göre değişebilir.
- Hikayeler edebî bir tür olduğu için sanat değeri taşırlar. Hikayelerde tema, mesaj, sembol, imge gibi edebî unsurlar bulunur. Hikayelerde tema, olayların altında yatan ana fikri ifade eder. Mesaj ise yazarın okuyucuya vermek istediği öğüt veya düşüncedir. Sembol ise somut bir nesne veya varlığın soyut bir kavramı temsil etmesidir. İmge ise duyulara hitap eden canlı ve güzel sözlerdir.
- Hikayeler okuyucuya hem eğlendirici hem de öğretici bir deneyim sunarlar. Hikayeler okuyucunun hayal gücünü geliştirir, duygu ve düşüncelerini zenginleştirir, yaşam tecrübesi kazandırır.
Hikaye Türünün Tarihi
Hikaye (Öykü) türünün ortaya çıkışı kesin olmamakla birlikte Hint mitolojisine ve Eski Yunan mitolojisine dayandırılır. İlk hikayelerin sözlü olarak anlatıldığı ve yazılı kültürün gelişmesiyle birlikte yazıya geçirildiği düşünülmektedir. Hikayelerin yazılı örneklerine Mısır, Mezopotamya, Çin, Hint ve İran gibi eski uygarlıklarda rastlanmaktadır.
Türk hikayeleri ise Türk kültürünün en eski ürünlerindendir. Türk hikayelerinin kökeni Orta Asya’ya kadar uzanmaktadır. Türk hikayeleri, Türklerin yaşadıkları coğrafyalara göre farklılık göstermektedir.
Türk hikayeciliği ise Batılı anlamda Tanzimat Dönemi’nde başlamıştır. Bu dönemde ilk hikaye kitabı Emin Nihat’ın Müsameretname’sidir. Bu kitapta toplanan hikayelerin kuruluşu ve işlenişi Binbir Gece Hikayeleri’ne benzer. Servet-i Fünun Dönemi’nde ise Fransız hikayeciliğinin etkisi görülür. Bu dönemde Ahmet Mithat Efendi, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf gibi yazarlar realist ve natüralist hikayeler yazmışlardır. Cumhuriyet Dönemi’nde ise hikayecilik daha da gelişmiş ve çeşitlenmiştir. Bu dönemde Reşat Nuri Güntekin, Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay, Sait Faik Abasıyanık, Sabahattin Ali, Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Tarık Buğra, Oğuz Atay gibi pek çok önemli hikaye yazarı yetişmiştir.
Hikaye Türünün Çeşitleri
Hikaye (Öykü) türü, içerik ve biçim açısından farklı çeşitlere ayrılmaktadır. Hikaye (Öykü) türünün çeşitleri şunlardır:
- Olay Hikayesi (Maupassant Tarzı Hikaye): Hikayedeki asıl olan olaydır. Olaylar mantıklı bir seyir içinde takip edilir. Kişilerin portreleri ayrıntılı olarak çizilir. Okuyucunun yorum yapmasına imkan verilmez. Ömer Seyfettin, Samet Ağaoğlu, Haldun Taner gibi yazarlar bu tarzda hikaye yazmışlardır.
- Durum/Kesit Hikayesi (Çehov Tarzı Hikaye): Hikayedeki asıl olan olay değildir. Olayların herhangi bir yerinden başlanır ve sonuç bölümü belirsizdir. Kişilerin portreleri tam olarak verilmez. Okuyucunun yorum yapmasına imkan verilir. Memduh Şevket Esendal, Sait Faik Abasıyanık, Tarık Buğra gibi yazarlar bu tarzda hikaye yazmışlardır.
- Gerçekçi Hikaye: Hikayedeki olaylar gerçek hayattan alınmış veya gerçek hayata uygun olarak kurgulanmıştır. Kişiler, zaman ve mekan belirlidir. Toplumsal sorunlar, güncel konular, insan ilişkileri gibi temalar işlenir. Ahmet Mithat Efendi, Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf gibi yazarlar bu tarzda hikayeler yazmışlardır.
- Gerçeküstü Hikaye: Hikayedeki olaylar gerçek hayata aykırı veya imkansızdır. Kişiler, zaman ve mekan belirsiz veya fantastik olabilir. Rüya, hayal, simge, alegori gibi unsurlar kullanılır. Franz Kafka, Jorge Luis Borges, Gabriel Garcia Marquez gibi yazarlar bu tarzda hikaye yazmışlardır.