Abakan: Türklerin Ayı Kralı
Bir efsaneye göre Abakan adlı bir genç, köylüleri kaçıran bir ayı ile savaşarak onu yener ve öldürür. Bunun üzerine ayının gövdesinden bir ırmak doğar.
Abakan Irmağı’nda boğulduğuna inanılan ve Hakasların atası olarak kabul edilen efsanevi kişidir. Özelde Abakan boyunun ve daha geniş kapsamlı olarak Hakasların atası olarak anılır. Yağmur yağdırdığı ve Altayları koruduğu inanışı Hakaslar arasında oldukça yaygındır. Bir söylentiye göre Abakan Irmağı’nın adı, kıyısında yaşayan Aba Han (Ayı Han) adlı bir savaşçının atıyla birlikte bu nehrin sularında boğulması nedeniyle verilmiştir. Ayrıca Hakasya’nın başkenti Abakan (Hakasça: Ağban) adını yine bu kahramandan alır.
Ayı, Hakaslarda kutsal ve soyundan gelinen bir hayvan olarak görülür. Hakaslar, Abakan Han’ın bu ırmağın kaynağında yaşadığını ve koruyuculuğunu yaptığını düşünürler. Abakan Han’ın atıyla ırmağın bir kıyısından diğer kıyısına atladığı anlatılır. Küçük Abakan ve Büyük Abakan ırmaklarının kavuştuğu yerde ayıya benzer biçimli kayalar bulunmaktadır. Bir efsaneye göre Abakan adlı bir genç, köylüleri kaçıran bir ayı ile savaşarak onu yener ve öldürür. Bunun üzerine ayının gövdesinden bir ırmak doğar. Bir başka rivâyette ise Abakan Irmağı’nın etrafında geçmişte çok fazla ayı yaşadığı için ırmağa bu adın verildiği öne sürülür. Abakanların ayıdan türediklerine dair inanışları, ayının bir ongun (totem) hayvanı olarak kabul görmesine neden olmuştur.
Bazı Türk boylarında “Aba Tös” (Ayı Ruhu) adlı bir ongunun bulunduğu da bilinmektedir. Anlam: (Ab/Ap/Ay/Av/Az). “Ayı Han” veya “Ayı Kanı” demektir. Anadolu Türkçesi’nde “Abakan” sözcüğü cömert, şerefli, onurlu anlamlarına gelir. Abartmak ve Azmak fiillerinde olduğu gibi bu kökten gelen sözcüklerde büyüklük ve şiddet içeriği bulunur. Abi (büyük erkek kardeş) ve Aba/Apa ( baba, dede) manaları da yine bu isimle alakalıdır. Eski Moğolca ile Mançuca’da Aba ve eski Türkçe’de Ab sözcükleri av, avlanmak mânâlarını da barındırır. Moğolca’daki “Abgalday (Avgalday)” sözcüğü ise “şaman maskesi” anlamına gelir ve çoğunlukla ayı biçimli olarak simgelenir.
Eşdeğer: ABAHAN, APAHAN, ABAĞAN, ABIĞAN, ABAGAN