Şahmeran ve Lokman Hekim Efsanesi
Ortadoğu bölgesinde yaygın bir efsane olan Şahmeran ve Lokman Hekim’in hikayesi. Şahmeran nedir, Lokman Hekim kimdir…
Şahmeran, Ortadoğu mitlerinde yarı insan yarı yılan şeklinde (belden aşağısı yılan, belden yukarısı ise insan) tasvir edilen efsanevi yaratıktır. Efsanelerde betimlenen bu yarı yılan yarı insan yaratıklara Maran denirken bunların hiç yaşlanmayan önderlerine ise Şahmaran adı verilmiştir.
Söz konusu isim, Farsça; yılanların şahı anlamına gelen “şah-ı meran”dan türetilmiştir. Şahmeran’la ilgili bilinen hemen hemen bütün bütün anlatımlarda söz edilen varlığın dişi olduğu ifade edilir.
Şahmeran Nerede Yaşamıştır
Şahmeran’ın bugünkü Mersin’in Tarsus ilçesi sınırları içinde yaşadığına inanılır. Ceyhan ile Misis arasındaki Yılankale’de yaşadığını ifade eden bazı söylenceler mevcutsa da yaygın efsaneye göre; Şahmeran, bir yeraltı ülkesinde diğer maranlarla birlikte yaşamaktadır. Aynı efsane Mardin yöresinde de oldukça yaygın anlatılır.
Şahmaran ve Lokman Hekim Efsanesi
Şahmeran’ı ilk gören insanın ismi bazı kaynaklarda Belkıya olarak geçerken, bazı kaynaklarda bu isim Cemşab olarak değişmektedir. Kimi kaynaklarda ise Şahmeran’la ilk buluşan kişinin Lokman olduğu anlatılmaktadır.
Efsaneye göre; bundan binlerce yıl önce Tarsus yöresinde yerin yedi kat altında yaşayan yılanlar vardı. Maran adı verilen bu yılanlar, zeki ve iyicil yaratıklardı ve barış içinde yaşarlardı. Maranların kraliçesi Şahmeran ise genç ve güzel bir kadındı.
Cemşab / Belkiya / Lokman ise geçimini sağlamak için odunculuk yapan fakir bir ailenin oğluymuş. Bir gün Cemşab ve arkadaşları bal dolu bir mağara keşfetmişler. Balı çıkarmak için Cemşab’ı aşağıya indiren arkadaşları, paylarına daha çok bal düşmesi için onu orada bırakıp kaçmışlar. Cemşab mağarada bir delik görmüş ve buradan ışık sızdığını fark etmiş. Cebindeki bıçak ile deliği büyütünce, ömründe görmediği kadar güzel bir bahçeye girmiş. Bu bahçede eşi benzeri olmayan çiçekler ve bir havuz ile pek çok yılan varmış…
Havuzun başındaki tahtta vücudu süt beyazı renginde bir yılan oturmaktaymış. Şahmeran tarafından iyilikle karşılanan Cemşab, uzun yıllar bu bahçede yaşamış ve yılanların kraliçesinin dostluk ve güvenini kazanmış. Bu uzun yıllar boyunca Şahmeran ona tıp biliminin henüz insanlar tarafından bilinmeyen sırları ve inceliklerini öğretmiş.
Bir gün Cemşab, ailesini çok özlediğini söyleyip gitmek için Şahmeran’a yalvarmış. Bunun üzerine Şahmeran da kendisini salıvereceğini ancak yerini kimseye söylemeyeceğine dair söz vermesini istemiş. Şahmeran’a söz verip ailesine kavuşan Cemşab uzun yıllar verdiği sözde durarak Şahmeran’ın yerini kimseye söylememiş.
Ancak bir gün Cemşab’ın yaşadığı ülkenin padişahı hastalanmış. Bütün araştırmalara rağmen sultanın hastalığına çare bulunamamış. Bir şekilde padişahın hastalığının tek şifasının; yılanların şahının yüreğini yemek olduğunu öğrenen vezir, Şahmeran’ı buldurmak için her yere haber salmış. Elinde Şahmeran’ı gören birisini kolayca tanımasını sağlayacak eşsiz bir bilgi daha varmış. Şahmeran’ı gören kişinin vücudu, tıpkı bir yılanın vücudu gibi pul pul olurmuş.
Bu yüzden vezir, ülkede Şahmeran’ı gören ama bunu sır olarak saklayan kimseleri teşhis edebilmek için arama yaptırdığı bütün bölgelerdeki herkesi tek tek hamama sokup, çırılçıplak soydururmuş. Sıra Cemşab’a gelmiş. Cemşab soyununca vezir Cemşab’ın derisinde pullar olduğunu gören vezir Cemşab’ı yakalatıp, konuşturmayı başarmış.
Cemşab mecburen kuyunun yerini gösterince Şahmeran bulunup dışarı çıkarılmış. Şahmeran Cemşab’a “Benim yüreğimi kaynatıp, suyunu padişaha içir; padişah kurtulsun. Gövdemi de kaynat. Suyunu vezire içir; ölsün. Kuyruğumu da kaynatıp sen iç; böylece Lokman Hekim ol.” (1) demiş. Cemşab’ın, kendisine söylenilenleri yapmasının ardından vezir ölmüş, padişah da iyileşip Cemşab’ı veziri yapmış. Ve rivayete göre de Cemşab böylece Lokman Hekim olmuş.
Şahmeran’ın Öldürüldüğü Hamam
Günümüzde Mersin‘in Tarsus ilçesinin Kızılmurat Mahallesi’nde bulunan Şahmeran Hamamı’nın, Şahmeran’ın öldüğü yer olduğuna inanılmaktadır.
Yılanların Öcü
Efsaneye göre; yılanların Şahmeran’ın öldüğünden hala haberi yoktur. Çünkü yeraltındaki sarayından çıkarken yılanlara önce hamama gideceğini oradan da bir düğüne katılacağını söylemiştir. Yılanlar yeryüzünde çalınan davulları duydukça düğünün devam etmekte olduğunu düşünür, Şahmeran’ın geri dönüşünü beklerler. Kıyamet günü geldiğinde ve davullar sustuğunda, yılanlar Şahmeran’ın öldüğünü anlayacak ve onun öcünü almak için yeryüzüne çıkarak, hamamlardan başlamak üzere her yeri istila edeceklerdir.
Şahmeran’ın Öldürülüşünün Amacı
Şahmeran’ın öldürülmesi olayı, her değişik söylencede ortak sondur. Bu ortak sonun yani Şahmeran’ın öldürülüşünün ana amacı insanın sağlık ve şifa bulmasıdır. Hatta bazı anlatımlarda Lokman Hekim‘in Şahmeran ile karşılaşması uzun uzun anlatılmakta, şifa veren otların neler olduğu Lokman Hekim‘e Şahmeran tarafından söylenmektedir. Çukurova ve çevre illerde çok yaygın olan Lokman Hekim ve Şahmeran söylencelerinin değişik bir biçimi de İçel‘de anlatılır.
Lokman Hekim: Ölümsüzlük iksirini bulduğuna inanılan efsanevi hekim. Hakkındaki pek çok efsanenin yanı sıra muhtalif İslami kaynaklarda; Kuran’da kendisine atıf yapıldığı iddia edilen ve bir peygamber olup olmadığı tartışma konusu olan kişidir. Lokman’ın ölümsüzlük iksirini bulduğu ancak formülünü kaybettiğine dair efsaneler mevcuttur. Formülü nasıl kaybettiği ise farklı kaynaklarda değişik şekillerde anlatılır. Bir efsaneye göre; içinde ölümsüzlük iksiri bulunan şişeyi köprüden geçerken düşürüp kaybetmiş, bir başka efsaneye göre ise eline yazdığı ölümsüzlük formülü yağmurda silinmiştir. Bir rivayete göre de iksir, Allah’ın emriyle Cebrail tarafından yok edilmiştir.