Akdeniz ve Gökdeniz, Türk mitolojisine göre Dünyâ’nın sonunda yer alırlar. Bu denizlerde veyâ kıyılarında yaşayan hâkanlara ulaşılamaz.

Dünya’nın sonunda yer alırlar. Bu denizlerde veya kıyılarında yaşayan hakanlara ulaşılamaz. İnsan
gücünü aşan sonsuz bir suyun varlığını anlatır. Ak kelimesini pekiştirmek için bâzen “Sur/Sura” (beyaz) sözcükleri kullanılır. Akdeniz’in ve Gökdeniz’in de ötesinde Od Deniz (Ateş Denizi) vardır. Akgöl ile karıştırılmamalıdır.

Türk kültüründe “Ak” ve “Gök” kavramları asimetrik karşıtlık oluşturur. Yani her ikisine de olumlu anlamlar yüklenirken biri (Ak) diğerine daha baskındır. Renk olarak ele alındıklarında Ak renk suyu, Göğ renk ise gökyüzünü simgeler. Bu anlayışın bir sonucu olarak masallarda Demirkazık’ın (Kutup Yıldızı’nın) etrafında dönen “Akboz At” ve “Gökboz At” bulunur. Yine bu mantığa uygun olarak Türk-Moğol devletleri “Ak-Orda ve “Gök-Orda” olarak iki bölgeye ayrılır. Ancak yönetici konumdaki baskın taraf Ak Orda olarak kabul görür.

Eşdeğer: Ağdeniz ve Göydeniz, Aktengiz ve Köktengiz, Ağtines ve Gövtines, Ağtengis ve Göğtengis

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Akçor, beyaz Cin demektir. Ak (Beyaz) ve Çor (Cin) sözcüklerinin bileşimidir. İnsanlara zararı dokunmayan hattâ bâzen yardım eden bir varlıktır.

İnsanlara zararı dokunmayan hattâ bâzen yardım eden bir varlıktır. İslam inancı ile birlikte kabul gören, iyi cinlerin hatta Müslüman cinlerin var olduğu anlayışı ile de benzerlikler gösterir.

Anlam: Beyaz Cin demektir. Ak (Beyaz) ve Çor (Cin) sözcüklerinin bileşimidir.

Eşdeğer: Ağşor, Akçura, Ağçor

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Akbuga, hekimlerin koruyucusudur. Kolunda taşıdığı büyük beyaz bir yılan ile simgelenir. Hekimler kendisine duâ ederler ve yardım dilerler.

Hekimlerin koruyucusudur. Kolunda taşıdığı büyük beyaz bir yılan ile simgelenir. Hekimler kendisine duâ ederler ve yardım dilerler. Elinde bilgiyi ve bilgeliği temsil eden bir asası vardır. Bu asa ile kime dokunursa hemen iyileşir.

Ak Yılanı ise yeryüzündeki yılanlardan farklı olarak ağulu (zehirli) değildir. Onun ağusu (zehiri) ilaçtır, her tür hastalığı sağaltır. Yılanın deri değiştirmesi onun ölümsüz olduğu, toprak altında gezmesi ise ölüler dünyâsına inebildiği şeklinde bir inancın doğmasına neden olmuştur. Bu nedenlerle onun gizemli bir canlı olduğu düşünülmüş ve tıp simgesi hâline gelmiştir. Yılan ayrıca
gücü ve koruyuculuğu simgeler. Zehiri öldürücü olabildiği için de ona karşı korku ile karışık bir saygı duyulur. Ayaklarının olmaması ve sürünerek ilerlemesi dikkat çekici başlıca özellikleridir.

Anlam: Beyaz Ejder veyâ Beyaz Yılan demektir. (Ejder, Yılan) sözcüklerinin bileşik hâlidir. Bügü/Büge/Böge sözcükleri aynı zamanda sihirbaz ye/veyâ şaman anlamlarını da içerir ve geçmişte şamanlar kabilenin hekimi olarak da görev yapmışlardır.

Eşdeğer: Akbuğa, Akböğe, Akböke, Ağbuga, Ağbuğa, Akbüke, Ağbüğe, Ağbüke, Ağbuka

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Gökboz At ise masallarda ve nağıllarda (halk öykülerinde) kanatlı bir at olarak görünür. Sıradışı yetenekleri ve olağanüstü güçleri bulunur.

Demirkazık (Kutup Yıldızı)’nın etrafında dönerler. Masal kahramanlarının atı olarak görünürler. Akbut At en çok Ural Batur destanı ile özdeşlemiş durumdadır. Köroğlu’nun Kırat’ı da yine Akboz At motifinin bir türevidir. Bamsı Beyrek’in atının adı da Bengi-Boz veyâ Dengi-Boz olarak anılır. Burada
yine atın renginin Boz olması öne çıkar.

Gökboz At ise masallarda ve nağıllarda (halk öykülerinde) kanatlı bir at olarak görünür. Sıradışı yetenekleri ve olağanüstü güçleri bulunur.

Eşdeğer: Akbut At, Kökbut At, Ağbuz At, Göğbuz At

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Akatuy, Gündenkliği’nde (gündüzle gecenin eşitlendiği zamanda) düzenlenen bir şenliktir. Bu bayramın Çuvaşya’da ülke genelinde kutlanması zorunludur. Kutlamaya katılmayan kişilerle iletişim kesilir.

Her bahar yeniden canlanan doğa, gece ile gündüz eşitlendiğinde uykuya dalmakta ve uyandığında dünya yeniden doğmaktadır. “Yılgayak” olarak da bilinen “Koçağan” aslında doğanın uyanışıdır.

Ak Ata; iyiliği temsil eder. İnsanlığı korumakla görevlidir. Dünyâ’nın diğer ucunda yer alan kutsal okyanusta yani Akdeniz’de yaşar (veya onun kıyısındaki Ak Dağ’da) yaşar.

Ak Ata; iyiliği temsil eder. İnsanlığı korumakla görevlidir. Dünyâ’nın diğer ucunda yer alan kutsal okyanusta yani Akdeniz’de yaşar (veya onun kıyısındaki Ak Dağ’da) yaşar. Ak bir atı vardır. Dokuz memleketi (kıtayı) idare eder. Soylu insanları ve hakanları simgeler. “Aksoylu” tâbiri bu anlamda kullanılan bir sözcüktür. Demir Yaylı olarak betimlenir ve bu onun gücünü gösterir. Balık kılığına girebilir. Denizler mecazen sonsuzluğu, yaşamın başlangıcını ve tanrısal kapsayıcılığı ifâde eder. Bu bağlamda Ak Ata suların koruyucusu olarak aslında yaşamı da korumaktadır.

Not: Ağca Han ile karıştırılmamalıdır.

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Ak Ana, evrenin başlangıcında ortaya çıkan varlıkların hepsine ruh / can vererek yaşam döngüsünü başlatmıştır. Bir efsane okyanusu olan Akdeniz’de yaşar.

Henüz hiçbir şey yaratılmamışken sonsuz suların içinden çıkarak, Tanrı Kayra’ya yaratma ilhamını vermiştir. Başka bir efsanede Tanrı Ülgen’e yaratma emrini vererek sulara tekrar daldığı anlatılır. Işıktan (cisimsel olmayan) bir bedeni vardır. Başında gücü simgeleyen ve taca benzeyen zarif boynuzları bulunur. Denizkızı gibi çok uzun, hafif maviye çalan bir balık kuyruğu vardır. Evrenin başlangıcında ortaya çıkan hangi varlık varsa hepsine ruh/can vererek yaşam döngüsünü başlatmıştır. Bir efsane okyanusu olan Akdeniz’de yaşar. Bazı söylencelerde, geyik şekline giren Su Ana ile Göktürklerin Atası evlenmiştir. Çeşitli söylencelerde de denizden çıkan bir geyik olarak betimlenir. Asya’da kadın ozanlara ise Akınay denmesinin Ak Ana ile bağlantılı olması muhtemeldir.

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Ehe Üreng (Beyaz Ana) olarak da bilinir ve sonsuz suların derinliklerinden çıkardığı çamuru bir kaplumbağanın sırtına koyarak yeryüzünü yarattığı söylenir.

Irmakların ve içindeki varlıkların koruyuculuğunu yapar. Yakut mitolojisindeki kişiliklerden birisi olmasına karşın Anadolu’daki Aka adlı ırmak tanrıçası ile ilginç bir biçimde ad ve özellik benzerliği taşır. Moğol halk kültüründe Ehe Üreng (Beyaz Ana) olarak bilinir ve sonsuz suların derinliklerinden çıkardığı çamuru bir kaplumbağanın sırtına koyarak yeryüzünü yarattığı söylenir. Bir başka rivayette ise çamuru çıkarmasını kaplumbağadan istemiştir. Burada Eke Hatun (Aka Hatun) bir ırmak tanrıçası olarak eski Türk kültüründeki sulardan çıkan Ak Ana’nın özelliklerini taşır.

Anlam: (Ağ / Ah / Ak) Türkçe’de Ağa / Aha sözcüğü abi demektir. Ayrıca büyük kız kardeş (abla) anlamı veya sahiplik ifâde eder. Beyazlık içeriğini de barındırır.

Eşdeğer: Aha, Ehe, Eke, Ekte

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Beyazlamak, ışımak, yükselmek, yukarı çıkmak veya aşağı inmek, kutsallık, yaratmak gibi anlamlar taşır. 

Ak renk aynı zamanda suyu ve temizliği sembolize eder. Suyun şekilsiz ve yapısız oluşu onu bir madde olarak algılamaktan ziyade kimi zaman ruhsal varlıklarla ilişkilendirilmesine neden olmuştur. Ruh da su gibi akışkan ve biçimsizdir. Sulardaki varlıklar yaşlanmazlar, hastalanmaz ve çirkinleşmezler. 

Anlam: (Ağ / Ag / Ak) Beyazlamak, ışımak, yükselmek, yukarı çıkmak veya aşağı inmek, kutsallık, yaratmak gibi anlamlar taşır. Ağmak fiili yukarıya çıkmak manası taşır. Akmak fiili su ile alakasını içerir. Kirlenmemişlik, el değmemişlik ve günahsızlık mecazen anlamın içeriğinde yer alır. Asya’da yapılan Akrar adlı bir tören ile de bağlantılıdır. Akın sözcüğü ozan manası taşır.

Eşdeğer: Ağ, Ok

Eş anlam: Ürüng, Ürün, Sor, Sur, Sura, Şura 

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü

Ahaga, hayvanların ağası, onların efendisi olarak görülür. Ülgen tarafından yabani hayvanların ve onların yavrularının sorumluluğu kendisine verilmiştir.

Hayvanları Korur. Hayvanların ağası, onların efendisi olarak görülür. Ülgen tarafından yabani hayvanların ve onların yavrularının sorumluluğu kendisine verilmiştir. Türk kültüründe insanların diğer canlılarla, hayvanlarla, bitkilerle ve hatta cansız varlıklarla kardeş olarak görülmesinin en güzel dışavurumlarından birisidir.

Anlam: (Ağ / Ah / Ak / Ag) Eski Türkçe’de Ağa / Aha kelimeleri abi demektir. Büyük erkek kardeş anlamı veya sahiplik ifâde eder. Beyazlık içeriğini de barındırır. Moğolca ve Tunguz dillerinde geçmişte ve günümüzde erkek yanlı akrabalıkları tanımlamakta kullanılır. Moğolca Ah, Mançuca Ahon sözcükleri erkek kardeş demektir.

Eşdeğer: Ahağa, Ağa, Aga, Aha

Kaynak: Deniz Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü