Deneme Türünün Özellik ve Çeşitleri

Deneme, Türkçe’de kullanılan metin türlerinden biridir. Deneme, bir yazarın herhangi bir konu üzerinde, bilimsel bir desteğe ve kesin kurallara dayandırmadan kendi görüş ve düşüncelerini anlattığı yazılardır. Deneme türünün özellikleri, çeşitleri ve örnekleri bu yazıda anlatılacaktır.

Deneme Türünün Özellikleri

Deneme türünün bazı temel özellikleri şunlardır:

• Denemeler bilgilendirici ve eğlendirici yazılardır. Bir konu hakkında bilgi vermek veya bir düşünceyi paylaşmak amacıyla yazılırlar.
• Denemeler temel ögesi fikir olan yazılardır. Bir görüşü veya bir düşünceyi savunmak için yazılmazlar.
• Denemeler araştırma ve incelemeye dayanmayan yazılardır. Ortaya konulan fikirler yazarın kişisel gözlemleri ve deneyimlerine dayanır.
• Denemeler öznel bir anlatım dili ile yazılır. Yazarın kişisel duygu ve düşünceleri ön plandadır.
• Denemeler genellikle birinci tekil şahıs ağzından yazılır. Yazar kendisiyle ilgili “ben” zamirini kullanır.
• Denemeler belli bir plana göre yazılmaz. Giriş, gelişme ve sonuç bölümleri belirgin değildir.
• Denemelerde kullanılan bilgi veya düşüncelerin alındığı kaynaklar yazının sonunda gösterilmez.

Deneme Türünün Çeşitleri

Deneme türü kendi içinde iki çeşide ayrılır:

• Eleştirel Deneme: Bir eser, bir sanatçı, bir akım veya bir olay hakkında yazarın eleştirel bir bakış açısıyla yazdığı denemedir. Eleştirel denemelerde yazar eserin veya olayın olumlu ve olumsuz yönlerini değerlendirir. Örneğin; Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Beş Şehir”, Nurullah Ataç’ın “Günlerin Getirdiği”, Cemil Meriç’in “Bu Ülke” gibi denemeler eleştirel deneme türüne örnektir.
• Kişisel Deneme: Yazarın kendi hayatından, kişiliğinden, duygu ve düşüncelerinden yola çıkarak yazdığı denemedir. Kişisel denemelerde yazar kendisiyle veya okurla sohbet eder gibi yazar. Örneğin; Montaigne’in “Denemeler”, Sait Faik Abasıyanık’ın “Alemdağ’da Var Bir Yılan”, Orhan Pamuk’un “İstanbul: Hatıralar ve Şehir” gibi denemeler kişisel deneme türüne örnektir.