Antibiyotik Tarihe Karışırken: Yirminci yüzyılda penisilin keşfedilene kadar zararlı bakteriler insanlar için ölümcüldü. Eskiden basit bir enfeksiyon bile ölüme yol açabiliyordu. Derken; ilk antibiyotik olan penisilin keşfedildi ve bu keşif sonrasında diğer antibiyotikler de ortaya çıktı. Böylece insanlığın zararlı bakterilerle olan savaşında insanoğlu lehine büyük bir avantaj elde edilmiş oldu.
Bakteriler Antibiyotik Bağışıklığı Kazandı
Ancak son yıllarda ciddi bir problem ortaya çıktı. Bakteriler, yüz yıl içerisinde antibiyotiğe karşı bağışıklık kazandılar. Canlıların bünyesinde var olan pek çok zararlı bakteri yüzlerce antibiyotiğe karşı hayatta kalmaya devam etti. Bunun sonucunda birçok hastalık vakası ölümle sonuçlandı. Dünya üzerinde her yıl, Amerika’da 23 bin kişi olmak üzere bakteriler sebebiyle ölümler oluyor ve sayı gittikçe artıyor.
Tam da bu aşamada insanlık bakteriyofajları keşfetti. Antibiyotiklerin etkileyemediği zararlı bakteriler, bakteriyofajlar sayesinde etkisiz hale geliyor. Bununla ilgili yaşanan bir vaka ise şöyle gelişti: Geçtiğimiz yıllarda Tom Patterson isimli bir hastanın vücudu yüzlerce “antibiyotik”e tepki vermedi. Hastaya faj enjekte edilmesiyle birlikte hastalığından bir iki hafta içerisinde kurtuldu.
İnsanlığın Yeni Umudu: Bakteriyofaj
Bakteriyofajlar, bakteri virüsleri olarak tanınır. Dünya üzerinde en çok bulunan canlı olmalarının yanında bakterilerin zorunlu parazitleri olarak sadece canlı bakteri hücresi içerisinde çoğalırlar. Her bakteriyofaj, tek bir bakteriye göre özelleşmiş oluyor. Nadir durumlarda özelleştikleri bakteriye çok benzer olan diğer bakteri türlerini de etkileyebilen fajlar, insanlara, bitki ve hayvanlara hiçbir zarar vermiyor. Her gün, okyanuslardaki bakterilerin %40’ı bu fajlar tarafından öldürülüyor.
Bakteriyofajlar, özelleştikleri bakteri türleriyle karşılaştıklarında, bu bakterilere tutunuyor ve sahip oldukları genetik materyalleri bakterinin içerisine aktarıyor. Bu genetik materyaller bakterinin kontrol mekanizmasını ele geçiriyor ve sahip olduğu tüm kaynakları virüsü çoğaltmak için kullanıyor. Yeni üretilen virüsler, hücrede kaynak kalmadığında bir enzim salgılıyor ve hücrenin patlamasını sağlıyor. Hücrenin patlamasıyla özgür olan bu yeni virüsler, yeni kurbanlarına denk gelene denk öylece süzülmeye devam ediyorlar.
Güncel Bakteriyofaj Çalışmaları
Günümüzde fajlara yönelik çalışmalar teknolojik gelişmelerle güncel hale gelmeye başladı. Gıda sanayinde çiftlik hayvanlarında tedavi, çiğ et süt ve benzeri ürünlerde biyokontrol, gıda ile temas eden yüzey ve ekipmanların hijyenik temizliği ile hazır gıdalarda raf ömrünü uzatabilmek gibi amaçlarla fajlardan yararlanılır. İnsan sağlığında da antibiyotiklerin aksine yüksek güvenirliğe sahip fajlar, düşük dozlarda dahi etkisini gösterebilir.
Antibiyotik Gibi Faydalı Bakterilere Zarar Vermiyor
Faj tedavisinin bir diğer avantajı da, antibiyotiklerin aksine vücudumuzdaki iyi bakterileri de yok etmemesi. Bunun nedeni de tek bir bakteri türüne odaklı olmaları. Doğada yaygın bulunmaları sayesinde nispeten daha ucuz olmaları, gıda içeren kaynaklardan daha kolay izole edilebilir olmaları da fajları ön plana çıkaran özelliklerini oluşturuyor.
Zararlı bakterilerin gıdaya hayvanın kesimi, sağımı, depolama, ambalajlama veya uygulanan teknolojik işlemler esnasında bulaşabiliyor. Özellikle çiftlik hayvanlarında görülen ve insan sağlığını riske atan Eschericha coli, Salmonella, Listeria ve Campylobacter gibi önemli zararlı bakterilere karşı geliştirilen ve gıda katkı maddesi adıyla ticari olarak üretilen fajların tüketime hazır gıdalar, hayvan besleme ve tedavide kullanımı Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi ile Tarım Bakanlığı tarafından da onaylandı.
Amaçlarla ihtiyaç duyulan faj uygulamaları gıda veya su içerisine ilave edilerek ya da aerosol sprey uygulamasıyla yapılır. Bakteriyofajların insan sağlığına zarar vermediği biliniyor. Ancak, faj tedavisi hala dünyaca ünlü sağlık kuruluşları tarafından onaylanmadı. Bunun nedeni ise yetkililerin konuya çok fazla dikkat göstermesi. Çünkü bakteriler gibi fajlar da evrimleşebiliyor.
